چرا تکالیف طولانی ذهن دانش آموزان را خسته می کند؟

پریسا خسروتاش در گفتگو با ایسنا، با اشاره به تاثیر میزان تکالیف بر روند یادگیری دانش آموزان، اظهار داشت: ظرفیت ذهن دانش آموزان در بازه های زمانی مشخص، متفاوت می باشد و معمولا مغز دانش آموزان دبستانی در بازه ۳۵ تا ۴۵ دقیقه و دانش آموزان دوره متوسطه تا حدود یک ساعت و نیم، عملکرد بهتری دارد. اما بعد از این مدت، توانایی مغز به شدت کاسته می شود و خستگی شناختی باعث افت انگیزه و تمرکز می شود. این مورد سبب می شود دانش آموزان بجای یادگیری مفید، گرفتار دلزدگی شوند و تمایل داشته باشند از فضای تکالیف فاصله بگیرند.
خسروتاش اضافه کرد: تکالیف طولانی، خصوصاً وقتی بدون توجه به ظرفیت شناختی دانش آموز طراحی شوند، نه تنها فشار روانی را می افزایند بلکه سبب خستگی ذهنی، افت انگیزه و کاهش تمرکز می شوند. این مساله بخصوص برای دانش آموزان دبستانی که توان شناختی محدود تری دارند، بیشتر صدمه زا است.
به قول این درمانگر، هدف اصلی آموزش باید یادگیری عمیق و قابل انتقال به موقعیت های واقعی زندگی باشد اما حجم بالای تکالیف و طولانی بودن آنها، مانع تحقق این هدف می شود و دانش آموزان توانایی انتقال دانش را به موقعیت های جدید از دست می دهند.
وی با اشاره به اینکه رویکرد های آموزشی در سطح جهان در سالهای اخیر بازبینی شده و بیشتر بر کیفیت، هدفمندی و سازماندهی تکالیف تأکید می شود تا صرفا ساعتهای صرف شده برای انجام آنها، اظهار داشت: این تغییر رویکرد بدنبال ایجاد رشد علمی مستمر، پایدار و اثرگذار در دانش آموزان است، چونکه تکالیف طولانی و حجم زیاد اطلاعات در یک بازه زمانی نامناسب، می تواند باعث دلزدگی و مقاومت دانش آموزان نسبت به انجام تکالیف در آینده شود؛ پدیده ای که باید در برنامه ریزی آموزشی به دقت مدنظر قرار گیرد.
البته این درمانگر اختلالات یادگیری باور دارد که تکالیف طولانی می توانند اثربخشی قابل توجهی داشته باشند، مشروط بر آنکه خاصیت های خاص و مناسبی در طراحی آنها لحاظ شود؛ تکالیف پروژه محور که دانش آموز را درگیر پژوهش، پژوهش و اجرای عملی یک مساله می کند، بمراتب بهتر از تکالیف نوشتاری صرف هستند.
بنابر اظهارات خسروتاش، در این نوع تکالیف، دانش آموز نه تنها خستگی شناختی را تجربه نمی کند بلکه یادگیری عمیق و انتقال دانش به موقعیت های جدید هم رخ می دهد؛ وقتی تکلیف به شکل پروژه ای تعریف می شود، زمان انجام آن آزادتر است و دانش آموز می تواند بجای محدودیت های زمانی کوتاه و غیرمنطقی، برنامه ریزی شخصی برای انجام آن داشته باشد.
خسروتاش از دیگر خاصیت های موثر در تکالیف طولانی را توجه به فعالیتهای خلاقانه و تعامل دانش آموز با خانواده یا دوستان بیان کرد و گفت: وقتی دانش آموز مجالی برای ایده پردازی و نوآوری داشته باشد یا بتواند در انجام تکلیف با دیگران همکاری کند، این نوع تکالیف تبدیل به تجربه ای مثبت و اثرگذار می شود.
او همینطور تصریح کرد که تکالیف طولانی باید با زندگی واقعی دانش آموز مرتبط بوده و طبق علایق و انگیزه های وی طراحی شوند. وقتی دانش آموز درگیر موضوعی شود که به آن علاقه دارد و آن تکلیف با دنیای واقعی او همبستگی داشته باشد، انگیزه اش برای انجام آن بیشتر می شود و یادگیری عمیق تر و پایدارتر خواهد بود.
خسروتاش در ادامه با استناد به پژوهش های علمی که نشان می دهند پروژه های کاربردی و فعالیتهای خلاقانه نه تنها اضطراب دانش آموزان را کم می کنند، بلکه باعث یادگیری عمیق و ماندگار می شوند، تصریح کرد: توانایی دانش آموز در تنظیم زمان بندی، مسیر انجام کار و مرتبط کردن تکلیف با علایق او، باعث می شود تکلیف طولانی به تجربه ای سازنده و مثبت تبدیل گردد. لذا، تکالیف طولانی اگر به درستی طراحی شوند، فراتر از حفظ مطالب سطحی خواهند بود و دانش آموز را به یادگیری عمیق، کاربردی و قابل انتقال به موقعیت های جدید سوق می دهند.
خسروتاش در بخش دیگری از سخنان خود، اشاره کرد: مشکل اصلی در تکالیف طولانی زمانی خویش را نشان میدهد که این تکالیف به روشی سنتی، یکنواخت و فاقد نوآوری تدوین می شوند؛ نوشتن صفحات طولانی ریاضی یا پاسخگویی به سوالات کتاب در مدت زمان طولانی، معمولا با زندگی واقعی دانش آموزان پیوندی ندارد، خلاقانه نیست و انگیزه و علایق آنان را نادیده می گیرد.
خسروتاش تصریح کرد که این نوع تکالیف سبب یادگیری سطحی، خستگی شناختی و کاهش انگیزه می شوند و در چنین شرایطی، دانش آموز امکان دارد احساس بی کفایتی و ناکافی بودن کند و حتی عزت نفسش در زمینه تحصیل صدمه ببیند. این مورد می تواند هیجان تحصیلی او را به هیجانی منفی تبدیل کند و نگرش او نسبت به تحصیل و توانایی هایش را تضعیف کند.
وی ضمن اشاره به تاثیرات شناختی و هیجانی منفی این نوع تکالیف توضیح داد: از منظر علوم شناختی، مغز انسان ظرفیت محدودی برای پردازش اطلاعات در یک بازه زمانی دارد. حافظه کاری که مسئول نگهداری و پردازش اطلاعات کوتاه مدت است، در خردسالان خردسال محدودتر است و حجم زیاد تکالیف سبب اشباع این حافظه می شود. بنابراین، مغز نمی تواند اطلاعات جدید را به صورت مؤثر رمزگذاری، نگهداری و تثبیت کند.
خسروتاش ادامه می دهد: با افزایش حجم تکالیف، عملکرد شبکه های عصبی در رابطه با تمرکز، حل مساله و توجه عمیق کاسته می شود و یادگیری به مسیر نادرستی می رود، گویی فرسودگی یادگیری رخ می دهد.
وی ضمن اشاره به دستاوردهای اجتماعی و هیجانی، اشاره کرد: تکالیف طولانی فشار روانی مداومی روی دانش آموز ایجاد می کنند که امکان دارد به اضطراب تحصیلی، اضطراب امتحان، بی علاقگی، خستگی مزمن و حتی کناره گیری از پروسه یادگیری منجر شود. این حس منفی امکان دارد از یک درس به سایر دروس هم منتقل شود و فضای کلی یادگیری را منفی کند.
با این وجود، خسروتاش تصریح کرد که تکالیف طولانی الزاماً همیشه نامناسب نیستند و نقش طراحی صحیح آنها بسیار مهم است: «وقتی تکالیف طولانی بشکل پروژه های تحقیقاتی، مساله محور، خلاقانه و متناسب با علایق دانش آموز باشند، و امکان برنامه ریزی و تقسیم کار هم فراهم گردد، اثربخشی آنها افزایش می یابد».